Op 7 juli 2016 ontving Jonas Staal de Charlotte Köhler Prijs in de Beurs van Berlage. Terecht. De intelligente wijze waarop hij de zogenaamde vrijheid van de kunst gebruikt om politiek te bedrijven, dwingt respect of Natuurlijk zijn er wel eens eerder mensen op dat idee gekomen. Denk maar aan de Free International University van Joseph Beuys, opgericht in 1973. Maar Staal doet het gedurfder en meer concreet geëngageerd. Hij werkt op wereldschaal.
Sinds de jaren zeventig is het kunstbegrip gekanteld, waarbij de laatste jaren een versnelling is opgetreden. De zogenaamde autonomie en vrijblijvendheid van de kunst, al sleets toen ik studeerde in de jaren zeventig, is compleet passé. Kunstenaars nemen verantwoordelijkheid voor de effecten van hun werk, en willen contact met het publiek. Community Art deed opgang en werd weer verguisd, maar de ontwikkelingslijn van meer engagement bleef. Steeds meer mag inspanning van de kijkers worden gevraagd en gaat het over wisselwerking. Freelance curator Hanne Hagenaars schreef een boek over hoe kunst haar leven redde. In het Stedelijk legde ze uit lezers te willen tonen hoe kunst een vlieger kan zijn die je de lucht in trekt. Jonas Staal pleit voor kunst als instrument voor verandering. “Onze taak is niet om kunst te maken in de wereld zoals die is, nee, onze taak is om een wereld te maken”, stelt hij.
Charlotte Köhler Prijs Als winnaar van de Charlotte Köhler Prijs, een Talent Award van het Prins Bernhard Cultuurfonds, mocht hij zijn standpunt toelichten. “Nee, kunst staat niet buiten de maatschappij. Kunst is misschien wel politieker dan politiek. Kunst is ook een machtsinstrument,” hoor ik hem zeggen …. Als je dat tenminste wilt, denk ik er bij. Want natuurlijk staat er op afzijdigheid nog steeds geen straf, al voert maatschappij georiënteerde kunst nu behoorlijk de boventoon en zijn er nieuwe taboes ontstaan ten aanzien van kunst die boven haar publiek wil zweven. Was marktgericht produceren zo’n dertig jaar geleden nog volstrekt not done, binnen de Gelderland Biënnale maken nu zestien kunstenaar speciaal voor iemand een werk. Een maatpak zogezegd. Sonsbeek ’16 is ‘par excellence’ gebaseerd op de vermogens van kunst om de sociale en politieke context te beïnvloeden. Mensen als Ai Weiwei, die overal olie op het politieke vuur gooien, worden daarvoor wereldwijd hoog geëerd.
Vrij Jonas Staal gaat zich ongetwijfeld in de kring van groten in dit bereik plaatsen. Zijn bijna saaie uiterlijk, waarin hij zorgvuldige zijn imago van ergens tussen executive, monnik en designer in vormgeeft; zijn fanatiek planmatige aanpak; zijn intellectuele afstandelijkheid en pietepeuterig controlegedrag op de voorwaarden binnen zijn projecten, vormen de basis voor gebeurtenissen in de toekomst, die zijn persoonlijke regie en verbeeldingskracht ver te boven zullen gaan. Hem gaat het om de acties, die straks voortvloeien uit de omstandigheden die hij opzet als kunstenaar. Door deze bovendien op te zetten als kunst creëert hij ideologische en juridische onaantastbaarheid. Voorbeelden vormen zijn Geert Wilders Werken en Iconen, opgezet als de gedenktekens voor slachtoffers van aanslagen en ongelukken die je in bermen en op stoepen vindt. Foto’s van machthebbers staan gerangschikt tussen bloemen, briefjes en kaarsen. Door de installaties te betitelen als kunstwerken verviel hun mogelijke betekenis als doodsdreiging aan het adres van de geportretteerden en ging Staal in een juridische procedure vrijuit.
Echte democratie Een ander instrument is The New World Summit. Een topconferentie die voortvloeit uit het verlangen om door middel van kunst bij te dragen aan een internationale fundamenteel democratische beweging. Machthebbers gebruiken het begrip ’terrorist’ om weerstanden tegen hun posities uit te schakelen, stelt hij en hij is woedend over deze valse politiek die evengoed door geweld en onderdrukking wordt gekenmerkt als het werk van echte terroristen. De samenleving mag niet functioneren als een gevangenis voor haar critici. In zijn conferenties en in de tijdelijke en permanente parlementen die hij opzet in niet erkende staten, krijgen ook de luizen in de pels van de zittende systemen een stem. In Rojava in Noord Syrië, waar een stateloze Koerdische democratie is uitgeroepen, plaatste hij een koepel van stalen spanten, bedekt met vlaggen van democratische bewegingen in de streek. Het bouwwerk is ideologisch gemodelleerd naar de Griekse Agora, het plein van de Volksvergadering en sociaal en politiek centrum van stad en staat. Ook Du Contrat Social van Jean-Jacques Rousseau is een inspiratiebron. Staal en zijn team hebben de fondsen bijeengebracht en organiseren er bijeenkomsten.
Zijn World Academy ten slotte, opgezet vanuit BAK in Utrecht, vormt een waardige echo van Beuys’ gedachtengoed en oeuvre. Staals standpunt klinkt helder door in diens uitspraak: “Bringing people together to speak together, that for me, is the most important work of art.”
Jonas Staal (geboren in 1981, Zwolle) is een Nederlands beeldend kunstenaar. Afgestudeerd aan de AKI Autonome Beeldende Kunst (2004). Zijn werk richt zich op de relatie tussen kunst, politiek en ideologie en is vaak aanleiding voor publiek debat.
– – –
Bron: Beeldenmagazine, door Ans van Berkum
Website: Jonas Staal
